Weggegooid geld

De miljarden die het ECB uitgeeft om obligaties op te kopen zijn weggegooid geld. Goedkoopgeldpolitiek is een veel te indirecte manier om onze economie aan te jagen. Het wordt steeds duidelijker dat het Plan Juncker tot nu toe weinig of geen positief effect heeft gehad. Het heeft wel voor bijna iedereen binnen Europa (met uitstraling naar landen daarbuiten) grote nadelen. De belangrijkste zijn:

1. De kunstmatig omlaag gehouden rentestand is oorzaak dat spaargeld weinig of niet meer kan groeien, we worden daardoor gedwongen risicovol te beleggen of geld uit te lenen in de hoop daarmee nog een redelijk rendement te behalen
2. Onze pensioenen vervliegen, doordat alleen op papier tekorten in de pensioenpotten ontstaan  (we moeten de dekkingsgraad berekenen met een naar omlaag gemanipuleerde "markt"rente)
3. Beurskoersen en huizenprijzen krijgen de wind mee, met gevaar van nieuwe "zeepbellen" en crashes als de koersen en prijzen naar realistischer marktwaarden gaan

Het is daarom voor mij niet te volgen dat de ECB niet stopt met hun geldverspilling. Integendeel, men wil er daar liever nog een schepje bovenop doen in de hoop dat de aanjaagpolitiek dan wel gaat werken. Ziet men dan niet dat het ook anders, en veel beter, kan ?

Veel betere alternatieven zijn:

• De rente wat verhogen, waardoor sparen weer gaat lonen en het op papier bestaande tekort in de pensioenpotten als sneeuw voor de zon verdwijnt (zie 1. en 2. hierboven)
• Geld direct in veelbelovende innovatieprojekten stoppen, vooral in vergroenende en verduurzamende initiatieven die onze kosten van het levensonderhoud flink omlaag brengen en helpen de CO2-uitstoot te verminderen, zo onze aarde leefbaar te houden
• Ruimte te geven voor meer op maat gesneden regionaal en nationaal begrotings- en stimuleringsbeleid, de problemen rond Griekenland en de Brexit hadden daarmee voorkomen kunnen worden

Europa is, als het geen koersverandering inzet naar dit soort betere alternatieven, een mislukt projekt. Goede bedoelingen die er niet zijn uitgekomen en er nooit zullen uitkomen...

Appels en peren

Het (gemiddeld) vermogen van jongeren nu recht toe recht aan met dat van ouderen vergelijken is dom. Want dat is appels met peren vergelijken.

Doen we toch een poging tot vergelijken, dan moeten we de cijfers eerst vergelijkbaar maken, op één noemer brengen. Eén getal, een gemiddeld vermogen nu, is daarvoor niet voldoende. We zullen moeten kijken waar de vermogens uit bestaan en wat daarmee in de nabije toekomst waarschijnlijk gebeurt. Laten we ook niet vergeten dat elke prognose koffiedik kijken is. Hoe verder in de toekomst, hoe onzekerder de prognose wordt. Met simpelweg lijnen uit het verleden doortrekken komen we er niet. Want één ding is zeker, de toekomst zal anders zijn dan het verleden, en zelfs dan het heden. Wij en onze wereld veranderen. Gelukkig maar. Want, als we dan lijnen doortrekken, is er hoop voor de toekomst. Die toekomst zal toch waarschijnlijk beter zijn voor ons allemaal. De mens is niet met zelfmoord bezig door roofbouw te plegen op zich zelf, op anderen, en op de wereld die ons draagt en voedt. Al lijkt het in onze donkerste uren soms wel zo.

Laten we eens kijken wat we met de cijfers die er zijn kunnen doen. Wat zeggen die ?
Een goede bron is de database van CBS met cijfers over het vermogen van nederlandse huishoudens. Link: http://statline.cbs.nl/Statweb/publication/?DM=SLNL&PA=80056NED&D1=a&D2=0,28-31&D3=a&D4=5-9&HDR=G1,T&STB=G2,G3&VW=T

Deze cijfers zijn niet recht toe recht aan vergelijkbaar. Want wat gebeurt er met de vermogens die er zijn, en waar waren die eigenlijk voor bedoeld ?
Het gebruikelijke beeld was tot nu toe dat jongeren (als ze dat kunnen) sparen, ouderen (wel moeten) ontsparen. Want sparen was voor een deel voor de eigen oude dag. Voor een ander deel voor hun partner of kinderen. Als gift bij het leven of als erfenis. Voor hun levensonderhoud, studie, aankoop van een eerste huis, bijzondere zorgkosten, e.d.
Ouderen zullen voor een deel hun vermogen wel moeten opeten. Niet meer zo zeer omdat men armlastig is, maar misschien wel omdat men dat vroeg of laat wordt zoals het nu gaat. Door verplichte eigen bijdragen voor zorg, èn door wat verhullend (misleidend) heet "korting" en "niet-indexeren" van pensioenen.

Het beeld van de oudere die het er eindelijk van neemt, met een cruise, een eigen huis in een warm land, of een camper voor de deur, zal in elk geval sterk vertekend zijn. De "Zwitserleven-oudere" vormt maar een kleine minderheid. Lang niet elke oudere is zelfs maar vermogend.

Uit de cijfers blijkt dat veel jongeren met een huis "onder water" zitten en een klein bedrag op spaarrekening hebben. Zij hebben nu meer schulden dan bezittingen. Maar we mogen er van uit gaan, dat dat verandert. De huizenprijzen stijgen weer, het (meestal gezamenlijk) inkomen waarschijnlijk toch ook structureel met een half procent of zo reëel (na inflatie). Uiteindelijk zal een deel van het vermogen van de ouderen (als dat er is, bij ouders en soms ook verdere verwanten) toevallen aan de jongeren van nu. De jongeren zullen, als het economisch weer wat beter wordt, in elk geval meer kunnen gaan sparen. Zij investeren daarom, terecht, toch nog altijd vooral in een eigen huis.
Het is moeilijk in te schatten wat het vermogen van "de" jongere zal worden. Misschien wel veel meer dan de gemiddeld (mediaan) € 100.000 netto-vermogen van "de" oudere van nu. Want de gemiddelde huizenprijs ligt rond de € 300.000. Aflossingsvrije hypotheken mogen niet meer en er wordt 30% aan eigen geld gevraagd als buffer tegen een lagere prijs op het moment van verkoop. Dus gemikt wordt op een eigen vermogen op pensioenleeftijd tussen € 90.000 en € 300.000 (of meer) in euro's van nu. Alleen zo'n som is een eerlijke vergelijking.

De vermogenspositie van ouderen is veel genuanceerder dan nu wordt doorverteld en geloofd. Het netto-eigen vermogen ligt gemiddeld (mediaan) rond de € 100.000. Voor een deel belegd in het eigen huis, voor de rest in spaargeld en effecten. Lang niet altijd is het huis volledig afgelost. De hypotheekschuld bedraagt gemiddeld (mediaan) nog € 72.000. Aan andere schulden (voor inboedel, reisjes, tweede huis of zoiets als een camper, dat is niet bekend) nog € 47.000.

Rentekronkels

De grote Nederlandse banken staan op het punt, te beginnen met zakelijke rekeninghouders, een negatieve rente op spaartegoeden in te voeren. Argument daarbij is, dat de marktrente historisch laag is en (mogelijk) nog verder zal zakken. Referentiepunt is Euribor (of Libor).

Dat is een rare kronkel. Want er is geen sprake van dat de rente in het vrij spel van de markten tot stand komt. Al lang niet meer, en nog altijd minder in plaats van meer.  Het mechanisme van de vrije markt, liberalisme, bestaat niet en heeft nooit bestaan. Het is een ideaal, een gedachtenconstructie. De rente wordt gemanipuleerd door vooral de centrale bankiers. De ECB voorop. De regie ligt daarmee bij de bankiers. Niet bij de volksvertegenwoordigers, de parlementaire democratie, zoals het zou moeten zijn. We doen alleen maar net alsof.

Euribor (of welke rentevoet dan ook) is dus allang geen goede maatstaf voor wat de marktrente zou moeten zijn. Spaarders en pensioentrekkers worden daarbij eigenlijk open en bloot, in klaar daglicht, bestolen. Bijna iedereen accepteert dat, vindt het zelfs gewoon.

Gewoon is het helemaal niet dat we straks nog meer zouden moeten gaan betalen voor het veilig (?) onderbrengen van ons geld. Want betalen doen we toch al omdat we geen of weinig rente krijgen, terwijl soms nog erg veel rente wordt gevraagd. Vooral op consumptief krediet, zoals een persoonlijke lening. En veilig met een vraagteken, want er zal steeds verder aan ons geld worden geknabbeld. Nog afgezien van het omvalrisico van banken, waarbij tot nu toe vooral de consument betaalde. Ook al hoort dat risico in de eerste plaats bij de ondernemers en beleggers (aandeel- en obligatiehouders) te liggen.

De ECB heeft de regels voor banken en pensioenfondsen zó aangescherpt, dat bijna de gehele rentemarge opgebruikt moet worden om onze financiële instellingen nog maar verder op te vetten. Het is een vorm van doorgeschoten beleid dat op maximale zekerheid speelt. De risico's worden daarbij zoveel mogelijk op de zwakste partijen (kleinbedrijf, consumenten) afgewenteld. Waarom laten we dat toe ?

Want alternatieven zijn er genoeg. Geld dat we zelf even niet nodig hebben (tijdelijk overtollige middelen) kan rechtstreeks uitgeleend worden tegen een redelijke rente met opslag voor risico. Meer en bewuster kiezen tussen vooral willen gebruiken of bezitten helpt. Dat kan geld vrijmaken uit minder productieve aanwendingen. Delen, ruilen, hergebruik ook. Daarmee kunnen we investeren in de toekomst van ons en onze wereld. Vooral in de (bijna) gratis energie, die bovendien duurzaam is (niet vervuilend, en onze natuurlijke hulpbronnen niet uitputtend).

De rentekronkels van de Europese banken, de ECB voorop, zijn symptoom van vastgeroest denken, op oud spoor. Meer dan ooit geldt daar het "innovate or die". Dat is trouwens geen pleidooi voor een op hol geslagen vernieuwingsdrang. Nieuw alleen verkoopt hooguit even, hoe overtuigend ook gebracht. Het gaat erom, of nieuw ook (voor de eindgebruiker) beter is.

Ouderenopstand ?

Vandaag in de Volkskrant een hoofdartikel over koopkrachtrepatieplannen van de regering voor ouderen. Hierin wordt terecht geconstateerd dat ouderen al jaren lang in koopkracht achteruit zijn gegaan. Meer dan jongeren. Vooral werkenden zijn door de kabinetten Rutte uit de wind gehouden.

Ouderen zijn aan alle kanten geplukt en worden door nieuwe maatregelen (ander zorgstelsel, huurverhoging, hoger eigen risico, hogere eigen bijdragen, bij op zijn best gelijkblijvend pensioen) zwaarder belast.

Het CBS is voor de regeringscoalitie druk aan het rekenen over òf en hoe de koopkracht van ouderen gerepareerd kan (zou moeten) worden. Het constateert, dat ouderen relatief zwaar belast zijn, maar (gemiddeld) meer vermogen hebben dan jongeren en vindt dat het vermogen meegenomen moet worden in het koopkrachtplaatje. Op zich lijkt dat niet onredelijk.

Maar het is zeer de vraag of dit (het meerekenen van vermogen, naast inkomen, en het dan adviseren tot een kleine eenmalige compensatie) de grote onvrede bij ouderen over het gevoerde kabinetsbeleid kan wegnemen. Het is ook een vrij beperkte manier van kijken. Te kort door de bocht. Generaliseren is altijd fout. Simpele cijfers en statistieken vertekenen de werkelijkheid vaak sterk. Er dreigen dan heel verkeerde beslissingen genomen te worden.

Elk model vereenvoudigt de werkelijkheid en heeft onzekerheidsmarges. Het is al de vraag of het CBS-model (welk model ook, want opgebouwd met cijfers en verbanden uit het verleden) nog genoeg zegt over de zelfs maar nabije toekomst (dit jaar en volgend jaar). Zeker bij het doorrekenen van koopkrachtplaatjes wordt dan ook nog eens teveel gewerkt met hoofdlijnen en gemiddelden. De vaak grote verschillen binnen een groep worden verwaarloosd. Verder gaat alle vergelijking tussen groepen die sterk van elkaar verschillen (zoals ouderen - jongeren) natuurlijk mank. Zoiets is appels met peren vergelijken.

Jongeren moeten hun vermogen nog opbouwen. De vraag is, of dat in deze tijd met rare rentekronkels (daarover later meer) door sparen nog gaat lukken, zoals dat vaak bij ouderen gebeurde. Want het vermogen van ouderen is in veel gevallen opgebouwd door zuinig leven. Door sparen met relatief kleine bedragen. Lenen, zelfs voor een eigen huis was, in de jaren 1950 - 1980 (de opbouwfase van de zestigplussers van nu) nog heel ongebruikelijk. Niet iedere zestigplusser heeft waarschijnlijk ook genoeg kunnen sparen voor wat er nu op hem of haar afkomt.

Ouderen besteden trouwens hun vermogen heel anders dan wel wordt gesuggereerd. Maar een kleine groep leeft er zelf goed van. En uiteindelijk erven de kinderen wat hun ouders of grootouders vaak heel bewust voor hen over spaarden.
Vooral de laatste jaren is ook meer dan vroeger (door vermogende ouderen) meebetaald aan de opbouw van vermogen voor hun kinderen. Mede met geld van ouders of grootouders is niet zelden het eerste huis gekocht, of een hypotheek een stukje afgelost. Kan dat straks nog wel ?

De VVD en PvdA moeten zich nog maar eens achter de oren krabben wat zij het beste kunnen doen. Wat geld vrijmaken om daar de flinke koopkrachtverliezen van ouderen een klein beetje mee te compenseren ? Het gaat niet om een half of heel procent, of een tientje per maand. Dat zou een doekje voor het bloeden zijn. Al jaren zijn pensioenen niet meer geïndexeerd, enkele fondsen hebben zelfs gekort. En volgend jaar dreigen verlagingen bij bijna alle pensioenfondsen. Het grootste, ABP, voorop. Het is grote onzin dat dat zou "moeten". De pensioenfondsen rekenen zich nu veel te arm. We worden straks echt geen honderdtwintig jaar.

Het ECB zou bovendien wat meer inflatie willen. Als dat lukt, holt dat de koopkracht van iedereen uit. Waarbij jongeren die nog (uitdagend, vast, en redelijk betaald ?) werk hebben dan wel weer via prijscompensatie of belastingverlaging gecompenseerd zullen worden. Dat is zo langzamerhand staand beleid van dit kabinet.

Misschien is het wat overdreven dat een ouderenopstand dreigt. Maar het zou zeker niet onredelijk zijn. De kruik gaat zolang te water tot hij barst. De riem kan niet verder dan tot het laatste gaatje worden aangehaald. Ook aan het nog altijd relatief grote geduld van ouderen komt eens een eind.