Wetenschap

De wetenschap wordt naar mijn gevoel tegenwoordig te veel op een voetstuk gezet. Dat doet Carel ter Linden in zijn boekje "Wat doe ik hier in Godsnaam" (vind ik) ook. Daarin ben ik niet de enige. Hier in Amersfoort kwam zelfs iemand daarover een lezing houden in de Bergkerk. Je kunt vinden dat ik mijn eigen nest bevuil als ik dat zeg. Hier zou een "maar" kunnen volgen, dat doe ik nu maar eens niet.

De wetenschap is de nieuwe religie geworden van veel mensen. Begrijpen die niet dat dat niet klopt, ook nooit kan kloppen ? Er is een veel eleganter oplossing. God schiep hemel en aarde, inclusief alle ontwikkelingsmogelijkheden. Dus ook die van de mens en de wetenschap. Dat is voor mij de diepere betekenis van het beeld van de "boom van kennis van goed en kwaad". Interessant, om verder over na te denken op een rustige zondag. Nee, ik geloof niet in Darwin. Wel (tot op zekere hoogte) in Socrates. Tenminste in zijn methode.

Mijn neiging is altijd om te kiezen voor de simpelste verklaring. Dat heb ik overgehouden aan mijn HBS-B tijd. Het was een uitdrukking van mijn wiskundeleraar Drs. A. Holwerda. Waarschijnlijk van veel andere wiskundigen. Hij leerde me dat de goede oplossing nog niet altijd goed genoeg was. Het ging (in zijn ogen) meer om een elegante (simpele, mooie) oplossing. Holwerda was een schitterend figuur. Voor mij een rolmodel, al leek hij eerst mijn vijand. Ik had moeite met wiskunde. Hij zei toen tegen me: "Jij kunt beter naar de MMS gaan". Dat zei hij ook (als ik me goed herinner) tegen de weinige vrouwelijke klasgenoten van me. Eén daarvan de dochter van de directeur. Zo'n opmerking zou nu niet meer kunnen, maar ik heb er dus goede herinneringen aan. Pas later begreep ik dat mijn leraar me op zijn manier probeerde te stimuleren tot het uiterste te gaan, hij zag dat er meer in zat. Naast de hoofdingang van mijn school stond niet voor niets een plastiek (kunstwerk) met daarop verbeeld de gelijkenis van de talenten. De aanpak van mijn wiskundeleraar werkte. Mijn examencijfers voor wiskunde verbaasden hem (zei hij).

Mijn neiging is daarom nu weer te kiezen voor het simpelste recept. Dat van een ander doctorandus, Drs. E. Mujagic. Laten we ophouden elkaar als tegenstander te zien. U zegt het zelf, minister-president, met volle overtuiging: Niet somberen, de schouders eronder, samen komen we uit de crisis. Mag ik u aan uw woord houden ?

Mijnheer Rutte, geacht kabinet, Excellenties, leden van de Tweede Kamer, (volksvertegenwoordigers): zie een turn around van ons land eens als uw grootste en mooiste uitdaging. Een levenswerk. Maak andere keuzes. Er is geld genoeg om ons uit de crisis te halen. De middelen en mogelijkheden zijn er. Als u de oplossing nog niet mocht zien: Denkvermogen genoeg in uw team. Anders zijn er nog wel de nodige adviseurs. Die staan te trappelen om deze uitdaging aan te gaan. Zij willen (met uw steun) laten zien dat Nederland nog op het punt van de wetenschap tot de wereldtop behoort. Zij willen er helemaal voor gaan. Voor deze droom die geen droom hoeft te blijven. Hier niet en nu niet.

Daar ga ik in elk geval voor. Voor dat bereikbare ideaal. Het begin is er. De ander, juist ook de zwakke, gaat voor mijn ik en ook van die van genoeg anderen. Deze korrel sterft niet in de voor, deze kaars dooft niet. Alleen als we er niet in geloven en misschien wel faalangst hebben blijft het ideaal onbereikbaar. Angst en ongeloof verlammen. Bedachte verhalen werken niet. Dan staat het paard achter de wagen, gevoel achter verstand. Geloof en gevoel zijn voor mij hetzelfde.

Daarom tot slot een dringend beroep op ieder Nederlander (vrouw en man). Want we kunnen allemaal een wezenlijke bijdrage leveren aan een betere toekomst, een betere wereld. Niemand is te klein of te zwak. Laat ieder dicht bij zichzelf blijven. Op de eigen plek doen wat kan. Zo komt een bereikbaar ideaal (het lijkt alleen maar een paradox) stap voor stap dichterbij. Zo kunnen we de lat telkens een stukje hoger leggen. The sky is the limit. Wetenschap en geloof zijn samen ongelooflijk krachtig. Dat het een het ander op zou eten (Darwin) is zwart-wit (of-of) denken. Darwins wet geldt niet voor de mens. Mensen kunnen anders. Wij kunnen kiezen. Altijd en overal.

Hypegiaphobia

Van onze accountant, toen in dubbelrol als adviseur, kreeg ik een boekje "Hypegiaphobia". Ze verweten mij namelijk dat ik teveel regeltjes wilde. Daaruit bleek, dat ze mij niet goed hadden ingeschat. Als ik om meer regeltjes vraag moet er iets mis zijn. Dat was er ook. We hadden een fors verschil van mening. Dat kon niet worden uitgepraat. Omdat de andere partij me daar geen ruimte voor gaf. Het ging over een goed administratief systeem voor verplichtingen. Speciaal voor miljoenencontracten aan inkoopkant. Mijn taak was de juiste afwikkeling daarvan te bewaken. Mijn hoogste baas eiste van alle controllers (in mijn ogen) alleen te grote nauwkeurigheid. We mochten niet meer dan 1% van het budget afwijken. Een onmogelijke opgaaf met het sterk verouderde systeem dat we hadden. Een boekhouding uit de Middeleeuwen. Volgens kasstelsel. We zouden een nieuw financieel administratief systeem (software en hardware) krijgen dat ook dat moest oplossen. Of het daar ooit bijna kant en klaar binnengereden en succesvol geimplementeerd is met voldoende functionaliteit weet ik niet. Best mogelijk. Ik was al weg.

Het boekje dat ik in mijn handen geduwd kreeg, heb ik wel doorgelezen. Je kunt van vriend en vijand immers leren. "Vrienden" zijn dingen die je al (her)kent en ontwikkeld hebt, "vijanden" de dingen die je nog niet (her)kent en ontwikkeld hebt. Zo simpel werkt het spiegelen.

Deze gift ervoer ik als vergif (voor mij). Een poging ook om me te intimideren met moeilijke woorden. Want ik ben geen gymnasiast. Ging via MULO naar HBS, toen pas naar de universiteit. Misschien een omweg. Maar op de MULO heb ik wel veel geleerd, het was een goede basis.

Het woord en het boekje staan op internet. Voor wie geïnteresseerd is hierbij een link http://www.kpmg.com/nl/nl/issuesandinsights/articlespublications/pages/hypegiaphobia.aspx

Zoals eerder gezegd, mij is nu veel uit mijn leven duidelijk geworden. Daardoor ben ik sterk veranderd. Meer woorden zijn niet nodig. Het heeft veel bloed (figuurlijk) en tranen (letterlijk) gekost. Maar het was het waard. Dubbel en dwars. Een goede zaak is altijd veel waard.

Europa

De eenwording van Europa is een goede zaak. Als het maar niet te letterlijk wordt genomen. We moeten daarbij af van de gedachte dat we overal en altijd gelijke kansen behoren te hebben. Een "level playingfield" met strakke Europese regelgeving met weinig landelijke en zeker geen regionale verschillen. Daarmee worden nieuwe ontwikkelingen verstikt. Ook worden de motoren voor groei die er nog zijn zo ontmanteld. Tegendraads beleid dus.

Onder neoliberale vlag werden voor alles en nog wat regels opgelegd. (Neo)liberaal beleid is gebaseerd op een grote misvatting. Er bestaat niet zoiets als "vrije marktwerking". Volledig vrije mededinging was een theoretisch model. Een gedachtenexperiment. Iets dat niet kan en dus nooit zal werken.

In Bretagne demonstreren de boeren daarom terecht tegen nog weer hogere transportkosten naar hun voornaamste markt (Parijs). Hogere accijns werd hier opgelegd om het huishoudboekje van Frankrijk maar op orde te krijgen. Waar doet dat ook al weer aan denken ?

Van geschiedenis kun je heel goed leren. Wat er mis ging is, dat veel werkgelegenheid naar buiten Europa werd verplaatst. Naar de lage lonen landen. Lage lonen leken noodzakelijk om meer winst te kunnen maken. Om kostenvoordeel te behalen (bij meer omzet ook meer winst, desnoods bij een kleinere winstmarge) werd het midden- en kleinbedrijf de nek omgedraaid. Hiermee werden hele bedrijfstakken die veel werk en welvaart gaven wegbezuinigd. Schaalvoordelen bleken daarna lang niet altijd te realiseren.

Zijn er nog nieuwe trekkers te vinden voor onze Europese economie ? Vast wel. Voor Nederland was handel en transport altijd al belangrijk, exportindustrie. Maar het is hoog tijd om hier ook in vernieuwing te investeren.

Ambacht en kleinschalige winkels verdwenen nagenoeg. Webwinkels halen omzet weg, maar zijn toch niet helemaal de toekomst.

Volgens Schumpeter was de kern van het ondernemerschap het "durchführen neuer Kombinationen". Vrij vertaald: het bedenken (of tenminste zien) en daarna invoeren van nieuwe mogelijkheden. Maar dan niet meer met een onevenredig hoge beloning voor top en aandeelhouders. Ook met een eerlijk deel van de winst voor andere "investeerders" (werknemers, klanten, maatschappelijke omgeving).

Het is te simpel om hierbij alleen aan kostenbesparende technieken te denken. Of aan het vergroten van de afzet bij bestaande afnemers. Het kan ook gaan om het op de markt brengen van nieuwe produkten, en/of het aanboren van nieuwe markten (afnemers). Het accent heeft al tientallen jaren te lang op arbeidsbesparing gelegen.

Veel "ondernemers" maken een ernstige fout als ze zich met hand en tand verzetten tegen elke vernieuwing, die in hun visie eigen omzet en winst bedreigt. Dat is waarschijnlijk de voornaamste reden dat we nog altijd zo zwaar leunen op gas, olie, en zelfs kolen. Dat terwijl wind- en zonne-energie, zelfs aardwarmte en waterkrachtcentrales, prima alternatieven zijn. Alleen te duur als de kostencalculatie niet volledig is. Als bij de oude energiebronnen geen kosten van vervuiling en CO2 uitstoot, misschien zelfs van korter leven doordat fijnstof kanker veroorzaakt, worden meegerekend.

Noodzakelijke vernieuwingen worden tegengehouden door lobbyclubs van oude industrieën. Verder door verkeerd rekenen. Tenslotte nog door te strakke en uniforme regels. Schulz lijkt (vanwege zijn visie) daarom een betere kandidaat dan Verhofstadt.

Hoop

In Almere Oosterwold loopt een interessant experiment. Een "vrij bouwen" project. Burgers ontwikkelen daar samen met gemeente, architecten, en aannemers een eigen wijk. Hoe die er uit zal gaan zien staat niet vooraf al vast, bepaald vanaf de tekentafel van een stedebouwkundige of projectontwikkelaar. Onnodige regels worden in dit experiment opzij gezet. De enige regel is, dat men binnen de eigen grenzen moet blijven. Alles is mogelijk, tenzij het een buur schaadt of overlast bezorgt.

Misschien is dit wat onze minister-president bedoelde, toen hij zei dat hij geen visie had en geen blauwdruk wilde voor het beleid van het kabinet. Misschien is zijn uitspraak niet meer dan een handige politieke manoeuvre geweest om de handen zoveel mogelijk vrij te houden. Dat blijkt dan nog wel. Ik geef het het voordeel van de twijfel.

Voor mij staat vast dat we geen veertig jaar vooruit kunnen kijken. Er zijn mogelijkheden, geen zekerheden. Angstscenario's over de instabiliteit van Europa, regionale verschillen in discipline, groeiende werkloosheid, vergrijzing, exploderende kosten van zorg, zijn niet meer dan een paar mogelijke uitkomsten. Dan ook nog de slechtst mogelijke, worst case scenarios. Daarnaast zijn er juist ook veel betere die nog nauwelijks aandacht krijgen.

Technologie is een betrouwbare motor gebleken voor vernieuwing, groei, verbetering. In de afgelopen eeuwen groeide onze welvaart door gebruik van nieuwe technieken. Zeilschepen, molens, stoommachines, chemie, electronica. Techniek is daarom belangrijk. Maar vakmanschap, discipline, verbeeldingskracht minstens even veel. De menselijke factor, het menselijk kapitaal, wordt op het ogenblik te veel verwaarloosd. Dit kapitaal komt niet eens in de boekhouding voor. Human resource accounting kwam nergens nog van de grond. Waarde is ook niet (alleen) in geld uit te drukken.

Mensen kunnen leren. Van eigen fouten en van fouten (misslagen) die ze bij anderen zien. Daarom is er hoop op een nieuwe en betere toekomst. Zolang de mens de ruimte krijgt om te experimenteren. Om fouten te maken en daarvan te leren. Elke dag is een kans om het anders te gaan doen. Dat geeft altijd hoop.

Vast staat, dat we vandaag of morgen uit de crisis komen. Niet door dit kabinet of door Europa. In elk geval later dan nodig was omdat niet de goede prioriteiten werden gesteld en een zigzagkoers gevaren. Ook komen we niet uit het dal door groei van de export of terugkeer van het consumentenvertrouwen. Alleen door volle inzet op duurzame technologie en gebruik van al het menselijk kapitaal. We moeten stoppen met verspilling en verwoesting. Grenzen respecteren.

Bij de pensioenen is de goede oplossing door het kabinet nog niet gevonden. Korten vooral om toch maar € 3 mrd per jaar te kunnen bezuinigen is een verkeerd argument. Niet indexeren omdat een jaareindcijfer toevallig slecht uitkomt is manipulatief. Merkwaardig dat de MvF juist hier een uitzondering op zijn strakke bonusbeleid toestaat. Dat zou niet nodig moeten zijn.

Cijfertrucs

Met een paar cijfers valt alles te "bewijzen". Deze week werd bekend dat ouderen er gemiddeld 1,5% op achteruit gaan, jongeren (werkenden) maar 0,5%. Dat werd een eerlijke verdeling van de lasten genoemd, want ouderen zouden gemiddeld meer vermogen hebben dan jongeren. Ook was het inkomen van de oudere er gemiddeld 26% op vooruit gegaan, van mensen jonger dan 65 jaar gemiddeld maar 18%. Dit stond in een pas verschenen rapport. Het "Interdepartementaal Beleidsonderzoek 65+". Het werd door minister Asscher naar de Tweede Kamer gestuurd als onderbouwing voor de Miljoenennota en verder toekomstig beleid. Dit rapport wordt zo misbruikt voor verkeerd (bezuinigings) beleid.

Werken met losse cijfers, en vooral met gemiddelden, is sterk misleidend. Niet elke oudere heeft zo'n soort vermogen. Er is een grote groep jongeren met al meer vermogen.

Het scheve beeld ontstaat doordat de jongere van nu in de regel een veel hoger inkomen heeft dan de oudere. In het rapport dat als onderbouwing wordt gebruikt voor het zwaarder belasten van ouderen spreekt men dan over het "cohorteffect". Simpelweg is het inkomen van ouderen sterker gestegen dan dat van jongeren, omdat de oudsten (meestal met lager inkomen en vermogen) afvallen door sterfte. De groepen veranderen. Het is dus een oneerlijke vergelijking. Zo, zonder nadere informatie gepresenteerd, een cijfertruc.

Een nog misleidender cijfertruc van rapport en minister is, dat in de presentatie alleen groeipercentages worden genoemd. Niet de inkomens zelf. Een huishouden in de leeftijdsgroep 45 - 65 jaar had in 2012 gemiddeld € 39.200 te besteden, een huishouden 65+ maar € 28.200. In 2000 was dit € 30.800 resp. € 20.000. In beide gevallen hadden ouderen minder dan een modaal inkomen. We zouden de conclusie dus evengoed kunnen omdraaien: De ouderen zijn slechter af dan de jongeren van nu. Ook dat roept een sterk vertekend beeld op. Want "de" oudere of "de" jongere bestaat niet. Een kleine groep is beter af, een grote groep nog slechter.

Een gemiddelde of percentage zegt dus niets. Nodig is, de effecten van Rijksbeleid (begrotingsbeleid vooral) beter in kaart te brengen.

Dat de regering al jaren lang geld weghaalt met hogere belastingen en andere maatregelen is slecht beleid. De crisis (begonnen bij de banken waar miljarden werden ingepompt) treft de zwakste groepen het hardst. Mensen met een vaak nog niet eens modaal inkomen en met weinig of geen vermogen. De crisis treft hen vooral bij ziekte en werkloosheid, als een huis "onder water" staat, als een bedrijf over de kop gaat omdat ieder de hand op de knip houdt en banken geen krediet meer geven. Daar zou deze regering veel meer aan moeten doen. Bezuinigen werkt voor ieder van ons averechts. De crisis wordt daardoor verdiept en verlengd. Economen van naam waarschuwen daartegen. Maar deze regering wil nog altijd niet luisteren. Ze is tot nu toe doof en blind voor tegenargumenten.

Creativiteit

Zo te zien ontbreekt het in de pensioendiscussie tot nu toe aan creativiteit en durf. De prominenten genoemd in het vorig item hebben volkomen gelijk met hun opmerkingen. Prof Bernard van Praag had dat ook, toen hij er op wees dat de deelnemers (uit alle leeftijdsgroepen en bedrijven/beroepen, werkenden en pensioentrekkers) een stem zouden moeten krijgen in het besluitvormingsproces. Zie http://www.mejudice.nl/artikelen/detail/laat-pensioengerechtigden-meebeslissen-over-het-pensioenstelsel (gepubliceerd op 10 maart 2010). Die stem moet de partij 50 plus dan nu blijkbaar maar geven. Want inspraak komt er wel *]. Maar, zoals het er nu uitziet pas als het te laat is. Als al lang en breed beslist is over een nieuw pensioenstelsel. Dan is er alleen nog inspraak in de marge mogelijk. Over deelbeleid binnen dan weer nieuwe strakke kaders.

Een hogere rekenrente of een uitgekleed pensioen zijn niet de goede oplossingen. Al scheelt 1% rekenrente wel ongeveer 12% in de dekkingsgraad. Tegenargument was van een andere econoom, dat dan te risicovol zou moeten worden belegd. Het is maar de vraag of dat klopt. ABP kondigde tenminste aan dat door DNB mogelijk nog een wat hogere rekenrente toegestaan zou worden.

De overheid en de pensioensector hollen nog door als een blind paard op het oude spoor. Die weg loopt dood. Beseft men niet dat het ook anders kan ?

Nog maar een keer, er zijn goede alternatieven. Om het huishoudboekje op orde te krijgen. Die niet de rekening doorschuiven. Die de economie die al jaren kwakkelt uit het slop zouden halen:

(1) Verwerk nieuwe CBS-cijfers over de levensverwachting niet meer meteen en volledig in de pensioenpot. Dat is rekenen volgens een "worst case scenario". Rekenen als een erg voorzichtige koopman-boekhouder die onheil op onheil ziet komen. Ook liegen met cijfers. Want een prognose mag eigenlijk niet langer dan een jaar of vijf worden doorgezet. Daarna zullen belangrijke factoren veranderd zijn. De kans daarop is tenminste groot.

(2) Verwerk nieuwe cijfers gespreid. Of beter nog, breng het risico van langer leven (van ouder worden dan bijvoorbeeld 85 jaar) onder bij een verzekeringsbedrijf. Dat moet veel goedkoper zijn. De premie kan dan omlaag, de uitkering weer op peil gebracht.

(3) Als het echt niet anders kan, kap dan het risico van langer leven af. Beperk het aanvullend pensioen (niet de AOW) tot een pensioen over een betaalbare periode (bijvoorbeeld tot eindleeftijd 85 jaar). Geef de gepensioneerden dan wel een afkoopsom mee.

(4) Hiernaast zou een keuzepensioen kunnen worden aangeboden met lagere of hogere aanvulling over een gewenste periode zoals in het verzekeringsbedrijf. En dan natuurlijk navenant lagere of hogere premie. De deelnemer kan dan zelf tenminste kiezen naar draagkracht en inkomen. Hij of zij krijgt dan niet iets opgelegd en door de strot geduwd dat niet past. Het is als een Procustesbed. We worden opgerekt of de ledematen gaan eraf. We zijn meestal te kort of te lang.

De vraag "Mag het een onsje minder zijn ?" (met de suggestie erbij, dat het nu eenmaal niet anders kan) is verhullend. Om niet het woord misleidend te gebruiken. Bij de slager kunnen we tenminste nog nee zeggen, verder onderhandelen, of naar een andere leverancier gaan. Hier kan dat niet.

Misschien zijn er nog andere goede oplossingen mogelijk. En een oplossing is pas goed als alle betrokkenen er van harte tevreden mee kunnen zijn. Het gaat erom die op tafel te krijgen en te benutten. Nu, terwijl er nog ruimte voor discussie en verandering is. Over een maand, een jaar, zal het niet meer mogelijk zijn om nieuwe inzichten te verwerken. Dan is alleen een voorstel nog weg te stemmen. Of een nieuwe pensioenwet te blokkeren. Gelukkig dat die uiterste mogelijkheden toch ook nog bestaan.

*] Het wetsontwerp Koser Kaya (D'66) en Blok (VVD). Omgezet in wetgeving. Maar pas van kracht in 2014 of 2015.

Er is al wel een ledenraad. Die heeft adviesrecht en zelfs in het uiterste geval het recht het bestuur naar huis te sturen. Binnen de bestaande kaders is er natuurlijk weinig ruimte om een ander beleid te voeren.

Uit de crisis

Uit de crisis komen we niet door steeds maar te bezuinigen en mensen te ontslaan. Dat is een overlevingsstrategie die de economie alleen maar in een spiraal verder omlaag brengt. Dat was de les uit de beurscrash van de jaren dertig. Onderbouwd met de theorie van Keynes, die tot een paar jaar terug als achterhaald, verouderd, werd beschouwd. Het was de basis van Roosevelts "New Deal" die Amerika welvaart bracht voor brede lagen van de bevolking. Voor het eerst zijn er nu weer gezaghebbende stemmen die ervoor pleiten niet te veel te bezuinigen, maar de economie juist een nieuwe impuls voor groei te geven. Dat is de taak van de overheid. De taak van de ondernemer is het, nieuwe produkten en markten te ontwikkelen waar en waarmee wèl winst gemaakt kan worden. Duitsland laat zien dat die strategie nog altijd goede resultaten geeft.

Bij het maken van beleidskeuzes spelen cijfers en geld nu een te grote rol. Er wordt net gedaan, alsof alles in geld uit te drukken is en cijfers de hele werkelijkheid weergeven. Meten is weten ?

In de pensioendiscussie worden rekenstaten en bevolkingsstatistieken gebruikt om te bepalen of de pensioenpot groot genoeg is om aan elke deelnemer het toegezegd pensioen uit te keren. De pensioenen zijn nog niet zo heel lang geleden verlaagd van 70% van het laatst verdiende loon (eindloon) naar ongeveer 70% van het loon dat over de hele pensioengevende periode is uitbetaald (middelloon). Dat kwam neer op een "korting" (een veel te verzachtend woord) van ongeveer 20%. Aanpassing van lonen en uitkeringen aan de gestegen prijzen vindt al jarenlang maar gedeeltelijk plaats. Gelukkig stijgen de prijzen niet veel, maar ze stijgen wel. De belastingdruk ook. We gaan er daardoor al jarenlang allemaal op achteruit.

Mogelijkheden om dit soort financiële tegenvallers op te vangen zijn er bijna niet voor de gewone man. Want sparen levert weinig op, beleggen is veel te riskant, de huizenprijzen dalen nog. Stimulering van de woningbouw zou de economie uit het slop kunnen helpen en de huizenprijzen stabiliseren. Als dat gebeurt, zal het vertrouwen weer groeien. Dat is één middel om uit de crisis te komen.