Labels worden vaak gebruikt om iemand weg te zetten, of om een probleem van emotionele lading te ontdoen en daardoor gemakkelijker van je af te kunnen schuiven. Het psychiatrisch handboek DSM-IV (TR) staat vol met zulke labels. Van ADHD en autisme tot zoöfobie en new age-achtige zweverigheid (zweefkees). De laatste term komt uit het "Definitief diagnostisch naslagwerk om iedereen gek te verklaren, DSM" (De Sigmund Methode) van Peter de Wit. Een boekje dat ik iedereen kan aanbevelen. Want humor relativeert en geneest.
In de boekwinkel ligt vandaag een dik boek met de titel "Ver van de boom", ondertitel "Als je kind anders is". Over de zoektocht van ouders en uitzonderlijke kinderen naar hun identiteit. Vreemd. Want hoe kun je nota bene een eigen kind nu als "anders" (ingevuld als lichamelijk of geestelijk gehandicapt) zien ? Heeft het dan niet genoeg herkenbare en goede (mooie) eigenschappen voor je ? En is niet elk kind, is niet iedereen anders ? Mag dat dan niet van jezelf of je omgeving ? Elk mens is toch uniek ? Door genen, afkomst, levensgeschiedenis ? Waarom zou "anders zijn" eigenlijk een probleem moeten zijn (behalve dat het veel energie en ook veel geld kan kosten om elk mens zoveel mogelijk een leefbare en liefdevolle omgeving te geven) ?
Waar komt die sterke menselijke neiging toch vandaan om niet "afwijkend" te willen zijn, "aangepast gedrag" te moeten (!) vertonen en wie stelt dan de norm ? De sterkste, de leider van de kudde, of de hoofdaap op de apenrots ?
Waarom zou een macchiavellistisch machtssysteem ons enige model moeten zijn ? Want vogels op trek hebben geen natuurlijke en vaste leider. Dat lijkt me veel gezonder. Dat model werkt minstens even goed, misschien wel beter.
Het is op zich wel te begrijpen dat wij mensen (als bijna alle dieren, behalve de roofvogels en andere sterke eenlingen) ons in een kring van soortgenoten meestal veiliger voelen. We organiseren ons daarom graag in leefgroepen van gelijken. Naar leeftijd, opleiding, werk, politieke keuze, inrichting van huis en woonomgeving, vrije tijds besteding. Maar dat mag niet ontaarden in voor mens of wereld schadelijk kuddegedrag. Dat kan ver doorslaan. Zoals in Duindorp, waar allochtonen weggepest worden. Maar ook zoals in Zeist. Waar asielzoekers, vluchtelingen, "gewoon" in een gevangenkamp achter tralies en prikkeldraad worden gezet alsof het zware criminelen zijn. Dat kan zomaar in deze tijd. Te gek voor woorden. Want mensen mogen niet als dingen gezien en behandeld worden.
Labels blijken in de tijd gezien nogal veranderlijk. Gelukkig, want ook dat relativeert. Vroeger was je met een ander geloof, of het dragen van boerenkleren in de stad, het spreken in dialect in plaats van algemeen beschaafd nederlands, het dragen van een ziekenfondsbrilletje, of juist van een dure ortodontiebeugel, een buitenbeentje. Reden om je weg te pesten. Nu is dat, tenminste voor de beugel, omgeslagen. Zonder beugel ben je als opgroeiend kind een vreemde vogel. Zonder autisme of ADHD ben je dat eigenlijk ook al: probleemkind zonder goede diagnose. Zó kan het tij keren.
Het plakken van etiketten en het categoriseren (zwart-wit denken) paste bij de oude Grieken en nog in het opkomend rationalisme later. Dat was toen en daar nodig om inzicht te krijgen en orde te scheppen in de wereld om ons heen. Om vooruitgang te boeken in de wetenschap. Dat leverde tijdgebonden, dus beperkt en vertekend, wetenschappelijk inzicht. Het schiep alleen in gedachten orde, niet in het echte bestaan. Dat beseffen we lang niet altijd meer. De complexe werkelijkheid van mens en wereld kan nooit in een systeem of model (van woorden en getallen) gevangen worden. Generaliseren (uit een aantal bijzondere gevallen het algemene afleiden) poetst vaak belangrijke verschillen weg. We missen dan de essentie. Niet alleen nieuw inzicht, waarom iets toch niet werkt. Ook een kans om te leren en te groeien als mens.
Nee, labels zijn -wat mij betreft- niet meer van deze tijd. Te simpel. Vaak fout. Het was daarom een goed advies dat ik kreeg, alweer een maand of wat geleden: "Observe without judging at all". Kijk gewoon wat werkt.
