Schaarste is een kernbegrip in het vak economie. Want het gaat over de spanning tussen behoeften (onbeperkt) en middelen (beperkt).
De vraag is, of dat schema helemaal juist is. Vooral als je de Bijbel of een ander spiritueel boek erbij pakt. Want centrale thema's zijn daarin geloof (dat bergen verzet), hoop (die doet leven) en liefde (die alles glans en waarde geeft). Daarom zijn geloof, hoop, en liefde voor mij de drie kernwaarden. Daaruit kun je elke keer weer kracht putten. Mij spreekt in dit verband vooral 1Kor13 aan (over de liefde). Het meest de volgende passage (vrij vertaald):
"De liefde doet geen kwaad, maar wordt blij van echte [zuivere, trouw aan zichzelf gebleven] mensen en dingen. Zij geeft het nooit op, blijft geloven en hopen."
Terug naar het onderwerp van vandaag. Schaarste is te overwinnen door òf de behoeften te verminderen, òf de middelen te vergroten, òf alletwee tegelijk te doen.
We lijken zo langzamerhand op het punt gekomen dat we vooral aan de knop van de behoeften moeten gaan draaien. De meeste (!) middelen zijn veel te beperkt beschikbaar om de groeiende wereldbevolking te kunnen blijven geven wat nodig is. Maar eigenlijk alleen als we teveel verbruiken, roofbouw plegen op onszelf, op andere mensen, en op deze wereld. Want er zijn genoeg andere mogelijkheden.
Over schaarste verscheen vorig jaar een boekje *] dat inzicht geeft in de mechanismen die onze "tekorten" in stand houden. De meeste mensen zien alleen maar hun eigen "tekorten". Ze hebben een beperkte blik, een tunnelvisie. Naar de mening van de auteurs zou schaarste daarom bestreden moeten worden met voorwaardelijke hulp. Hulp gebonden aan duidelijke voorwaarden. Aan een programma dat gedrag moet veranderen.
Bijvoorbeeld een werkloze zou in hun ogen alleen een uitkering moeten krijgen als ze zich zó gedragen dat ze een goede kans maken aangenomen te worden. D.w.z. beschaafd spreken, passend gedrag vertonen, goed gekleed zijn, de juiste diploma's hebben, etc. Daar zit wel een kern van waarheid in, maar niet alles is daarmee gezegd.
Dit soort bevoogdende recepten (onze regering kan er ook wat van) gaat mij veel te ver. Gedrag is maar moeilijk te veranderen. Je moet genoeg geld hebben om in nette kleren te kunnen gaan solliciteren etc. Als onderbouwing van mijn opvatting nog het volgende.
(1) Kennis (inzicht) leidt lang niet altijd tot verandering van gedrag. Helaas valt men meestal weer snel terug in een oud patroon. Gedragsverandering is dus alleen te bereiken met de nodige training en discipline. Het laatste vooral door focussen. Als je je eigen doelen telkens weer bewust voor ogen houdt is veel te bereiken. Maar heus niet alles.
(2) Ieder mens heeft, waar ook geboren, in aanleg dezelfde talenten (voornaamste mogelijkheden). Vooral de samenwerking tussen verstand en gevoel en de creativiteit kunnen later gaan haperen, wegzakken, of juist verder worden ontwikkeld. Dat is lang niet altijd vrije keuze. Maar er is wel meer grip op te krijgen in een eigen bewustwordingsproces.
(3) Schaarste is dus (naar mijn mening) heel goed te bestrijden: Door iedereen zoveel mogelijk gelijke kansen te geven. Kansen krijg je niet meer "vanzelf" met een hoge intelligentie, de juiste diploma's, en goede sociale vaardigheden. Afkomst en netwerk gaan steeds meer een bepalende rol spelen. Dat is een vorm van inteelt, vernietiging van menselijk kapitaal. Voor mij de voornaamste faktor die nu tot armoede leidt en mensen arm houdt.
*] S. Mullainathan (Harvard-econoom), E. Shafir (Princeton-psycholoog), "Schaarste", "Hoe gebrek aan tijd en geld ons gedrag bepalen" (Maven, 2013).
Verhelderend voor wie weinig weet van verslavingen. Misschien ook wel een geval van tunnelvisie. Want een bepaald recept is nooit op alles en iedereen toepasbaar. In de economische theorie wordt daarom vaak de "ceteris paribus" clausule gebruikt. Maar de omstandigheden blijven meestal niet lang gelijk en komen zelden precies zo terug.
