Vrede

Vorige week was het vredesweek. Daar was maar erg weinig aandacht voor. We werden overspoeld door sombere berichten. Vooral uit de Oekraïne, het Midden Oosten, Afrika. Over opflakkerende oorlogen, gevechten, terroristische aanslagen, en dodelijke ziekten zoals ebola. Om depressief van te worden, gelaten, of wanhopig. Het slechte nieuws overstemde alles en drong het goede nieuws, onze hoop op een betere toekomst, naar de achtergrond. Vrede ? Die leek vooral de laatste weken heel ver weg. Bijna onbereikbaar geworden.

Het lijkt, zeker nu, erg naïef nog te geloven dat er ooit een betere wereld komt. Dat er eens overal vrede zal zijn. De beste manier is om meningsverschillen direct uit te praten. Een confrontatie niet uit de weg te gaan. Op te komen tegen misbruik en onrecht. Problemen op te lossen, maar alleen in het uiterste geval (om leven en vrijheid te verdedigen) met geweld. Vechten, niet vluchten.

Toch, je kunt de wereld, de werkelijkheid, maar heel beperkt naar jouw hand zetten. Zeker niet met geweld, de oerstijl en misschien nog eerste impuls bij veel mannen. Dwang, manipulatie, vechten, pakken vaak verkeerd uit. Daarom is het bijbelwoord heel waar: "Wie het zwaard trekt, zal door het zwaard vergaan". Vechten is nooit een oplossing. Het is een illusie dat de sterkste wint. Of dat je zelfs maar winnen kunt. Want je loopt zelf ook schade op, meer dan je lief is.

Er waren altijd al eenlingen, weggezet als iconen, die ons lieten zien dat er betere wegen zijn. Mahatma Gandhi, Martin Luther King, Nelson Mandela, Dat waren de echte realisten, mensen die het goed zagen, geen dromers. Laten we die voorbeelden niet vergeten of kleineren.

Het gaat er ook om conflicten door eigen spierballentaal, of door een uitdagende houding, niet op te roepen. Bij een conflict (onvrede) is daarom de oplossing vaak om een stapje terug te doen. De ander ook genoeg ruimte te geven. Te de-escaleren. Tijd voor bezinning te nemen. Om (weer) in gesprek te komen met elkaar. Met als gemeenschappelijk doel een duurzame oplossing te bereiken. Dat lukt alleen als de fundamentele rechten van iedereen worden erkend en veiliggesteld. Want wie een ander schade toebrengt, beschadigt ook zichzelf (al voelt nog lang niet iedereen het zo).

Of er weer vrede komt, de angel uit elk conflict kan worden gehaald, staat en valt met de wil om het gesprek aan te gaan. Oorzaak van een conflict is vaak angst. Zo mogelijk moet die worden weggenomen. Angst is nooit een goede drijfveer. Want angst verkrampt, verwoest relaties, doodt de creativiteit. Op die manier kan er niets moois ontstaan of blijven. Als angst (over)heerst hebben we voor onszelf en deze wereld minder kans om te redden wat er te redden valt. Laat staan er iets beters van te maken. Dat laatste is toch onze belangrijkste missie als mens.

Het kan echt anders. We kunnen angst laten verdwijnen, stukje bij beetje loslaten. Door ons te concentreren op het goede en mooie. Dat ook in iedereen meer en beter te leren zien (want ieder mens heeft talenten en goede eigenschappen). Zo liefde, vrede, toelaten. Daarmee deze goede emoties dieper gaan voelen en zo meer kracht geven. Dat begint altijd bij onszelf. Als we teveel negatieve berichten krijgen kunnen we ons laten verlammen door angst, of gaan we twijfelen. Het is daarom zo belangrijk dat er rolmodellen zijn die laten zien dat het ook anders kan. Verder minstens evenveel, dat de massamedia laten zien dat onze iconen ook gewone mensen zijn. Misschien wel eenlingen nog, vooral omdat ze nu eenmaal vooroplopen. Ons de weg wijzen die wij ook kunnen gaan. Allemaal, zonder uitzondering. Niemand is te klein of te onbelangrijk.

Vrede is een (nog vaak tijdelijk) evenwicht. Een situatie waarin (zoveel mogelijk) iedereen zich gehoord en gezien weet en voelt. Als je naast en niet meer tegenover elkaar gaat staan. Als ieder, zonder anderen of de wereld te schaden, zichzelf kan en mag zijn. Zodat je jezelf trouw kunt zijn. Je je unieke eigenschappen niet ontkent of kleiner maakt, maar zoveel mogelijk ontwikkelt en inzet om een betere wereld achter te laten. Dat brengt (en is) vrede.

Pareltjes

Vandaag stonden in Dagblad Trouw weer enkele pareltjes. Mij spraken vooral het interview van Alex Pentland ("Hier worden we wel wijzer van") in de bijlage "Letter en Geest" en de Levenslessen van Herman van Veen ("Ik hoop zo oud te worden dat ik niet meer interessant ben voor de dood") in bijlage "Tijd". Want voor mij staat vast dat we onderweg zijn naar een participatiesamenleving. Een samenleving van meer en eerlijker delen. Alex en Herman lopen hierin voorop. Zulke rolmodellen hebben we hard nodig. Als wegbereiders en wegwijzers vooruit en omhoog. Uit de crisis.

Alex Pentland pioniert in het vak van "Social Physics", sociale natuurkunde als jongste tak van de sociale (!) wetenschappen (zoals economie, recht, sociologie).

Hij stelt vast, dat de sociale wetenschappen een bedenkelijk imago hebben. Ieder mag roepen wat hij/zij wil. Meningen staan naast [erger, tegenover] elkaar. [De gevolgen zijn ernstig. In de verwarring zwalken we, er is geen duidelijk beleid. Impulsen om Europa uit de crisis te halen zijn zwak en vaak verkeerd gericht. De overheid staat teveel op de rem. Bedrijven bezuinigen vooral om meer winst te maken. Banken en pensioenfondsen krijgen dat nu ook opgelegd. Ontslagen worden overal als standaardoplossing geslikt, net als privatisering (ook een vorm van wegbezuinigen) van overheidstaken. Er wordt bijna niet geïnvesteerd in een betere toekomst voor ons allemaal].

Eigenwijze economen als Herbert Simon (1916-2001), een Nobelprijswinnaar, beweerden al jaren geleden dat de gangbare opvattingen over de vrije markt en de onzichtbare hand die vraag en aanbod, lonen en prijzen etc. vanzelf in [het juiste ?] evenwicht brengt niet kloppen. Pentland staaft dat opnieuw met zijn gegevens.

Liberalen misbruiken het klassieke theoretische model, en zien de vrije markt nog steeds koppig [hun goed recht] als ideaal. Maar de werkelijkheid is, dat niets vanzelf gaat. Dat we als mensen samen moeten leren leven en door naar elkaar te luisteren (de talenten in de ander te zien en te benutten) de beste resultaten kunnen bereiken. Het geheel is dan veel meer dan de som der delen. Mooier, beter.

Herman van Veen werd geboren in een gewoon gezin. Een onderwijzeres zag zijn muziektalent en zorgde dat hij een viool en vioolles kreeg. De levenslessen van Herman spreken me erg aan:

1. Ontdek of het is zoals je denkt

2. Zie wie iemand is

3. Een beetje helpen kan geen kwaad

4. Je bent niet machteloos

5. Geluk is het besef van een herinnering

6. Vind vreugde in de kunst.

Dit zijn de pareltjes die ons uit de crisis halen. Voor mij staat vast dat we toegroeien naar een samenleving van meer samen doen, meer en eerlijker delen. Daar komen we als we economische en andere dogma's los laten en nieuw beleid formuleren. Onze inzichten durven toetsen. Het is niet genoeg om te kijken naar koopkrachtplaatjes met zachte cijfers, want alles kan veranderen. Veel mensen moesten spaargeld aanspreken om te kunnen blijven wonen, leven, eten. Een veel te grote groep leeft in armoede of in andere slechte omstandigheden. Dat kan en moet daarom anders.

De keuzes die we nu maken bepalen hoe snel er een betere wereld komt. Niet of die er komt. Want we hebben de sterke motor van groeiende ervaring, kennis, en inzicht. Mensen leren en blijven dat doen. Dat brengt ons niet alleen meer materiële welvaart, maar vooral ook meer welzijn (een tevreden en gelukkig gevoel dat het goed gaat met ons en onze wereld).

Vasthouden aan oude concepten vertraagt. Zo is de bouw van kolengestookte energiecentrales, of van kernreactoren om energie op te wekken, geen goed idee. Er zijn genoeg "schone" (niet-uitputtende en -vervuilende) alternatieven. Windkracht, zonkracht, getijdencentrales, aardwarmte. Bestaande roofbouw kan worden verminderd door betere isolatie en zuiniger gebruik.

Rolmodellen zoals Pentland en Van Veen, die ons de weg vooruit en omhoog wijzen, hebben we daarbij hard nodig.

Nieuw beleid

De "constructieve oppositie" is teleurgesteld over de kabinetsplannen. Onvrede schuilt ook in een klein hoekje. Voor de één gaat het te hard, voor de ander lang nog niet snel genoeg.

Mijn standpunt is bekend. Het jaar 2013 had keerpunt kunnen en dus moeten zijn. Dat had gekund als we ons niet lieten inpakken door oude theorie en illusies. Laten we eens kijken naar wat anders, beter, kan.

De meeste economen en veel anderen zien al wel, dat de Europese (en ook onze) beleidsmakers zich vastklampen aan oude theorie. Net als generaals, die een nieuwe oorlog voeren met oude doctrines, technieken, en middelen. Beleid in nieuwe situaties vraagt nieuwe oplossingen, nieuw denken. Wat anders dan de verdere "hervormingen" waar in ons land de Raad van State op aandringt. Dat is immers oude wijn in nieuwe zakken, met oplossingen die niet meer werken. Want de tijden zijn veranderd, maar de theorie nog niet.

Bij ECB en IMF (h)erkent men niet dat het rentewapen bot is. Ook ziet nog maar een enkeling dat verdere flexibilisering van de arbeidsmarkt (d.w.z. loonsverlagingen en inkrimping) weinig nieuwe werkgelegenheid zal opleveren. Niet zonder meer tenminste.

In de gangbare (neoliberale) economische theorie zou renteverlaging banken moeten aansporen krediet te geven aan bedrijven die willen investeren. Geïnvesteerd wordt er niet genoeg. Want weinig bedrijven zien voorlopig winstkansen. Er wordt daarom ook nauwelijks personeel aangenomen. Integendeel. Geen wonder dat onze economie sukkelt.

Ook banken houden de hand op de knip. Starters worden daarom al een poos anders gefinancierd. Door leningen van familie, vrienden, zelfs van onbekenden. Door "crowdfunding".

Banken kijken niet alleen naar de rentestand. Ook en vooral naar de te behalen rentemarge, het winstpotentieel, de risico's. Inschattingen, subjectieve (moeilijk kwantificeerbare) factoren, zijn dus belangrijk. Misschien zelfs op dit moment belangrijker dan de objectieve (meetbare) factoren.

In de gangbare theorie leidt lager loon tot meer werkgelegenheid (lagere prijs schept hogere vraag ?). Maar zo simpel is het niet om nieuwe banen te creëren. Met als randvoorwaarde ook nog, dat de werknemers uit sociale werkplaatsen door gewone bedrijven in dienst genomen moeten worden.

Nieuwe banen komen er pas als ondernemers genoeg winstkansen zien in sectoren waar een hogere omzet meer personeel vraagt. Het zal veel helpen om de vrije markt als ideaal los te laten. Want dat is een abstract economisch model dat nooit gewerkt heeft en nooit kan werken. De overheid heeft een heldere taak. Basiszorg, veiligheid, onderwijs, cultuur, welzijn voor alle (!) burgers. Dat mag niet aan de kortzichtige markt overgelaten.

Het grote lek van teruglopende werkgelegenheid en verlies van koopkracht moet worden gedicht. Beide factoren remmen de groei. Keynes zei het al. De consumptieve bestedingen zijn niet alleen afhankelijk van het (reëel) inkomen. Maar ook van subjectieve (moeilijk kwantificeerbare) factoren als de verwachtingen over de groei van inkomen en vermogen [en over de kosten waar men later mee geconfronteerd zal worden].

De Europese economieën kwakkelen, omdat er geen of weinig inkomensgroei is. Denk hierbij ook aan de werklozen en ouderen, vooral die met lagere inkomens. Dat terwijl de kosten toch gewoon zullen stijgen. Het moet echt allebei anders. Een beter inkomens- en kostenplaatje zal de bestedingen aanjagen en zo waarschijnlijk genoeg economische groei brengen om het overheidstekort binnen redelijke grenzen te houden.

De overheid heeft als taak die motor weer op gang te brengen. En ons niet te foppen met verdoezelende kreten als "75% van de werkenden gaan er in 2015 een half procent (!) op vooruit". Want bekend werd al, dat de ziektekostenpremie een tientje per maand omhoog mag. Ook gaat het eigen risico omhoog. De AWBZ komt in de basisverzekering, maar de premieheffing blijft (?) (ook voor niet-werkenden, op pensioen). "We" gaan erop vooruit ?

Het is dus de hoogste tijd voor echte vernieuwing. Werkelijk nieuw en toekomstvast beleid. Dat de technische mogelijkheden gebruikt die er zijn. Vooral ook economische theorie die blijkt te werken en daarop getoetst wordt.